Xyanua là một trong những chất độc hóa học bị cấm lưu hành trái phép trên thị trường hiện nay. Vậy xyanua là gì? Mức độ độc của xyanua ra sao? Tất cả các thông tin về loại chất này sẽ được chúng tôi giải đáp trong nội dung hôm nay!
Contents
Xyanua là gì?
Theo Wikipedia, xyanua hay cyanide là một hợp chất hóa học có chứa nhóm cyano (C≡N) bao gồm 1 nguyên tử cacbon liên kết ba với 1 nguyên tử nitơ. Khi tiếp xúc với 1 lượng lớn cyanide có thể gây tổn hại cho não và tim mạch, còn tiếp xúc với một lượng nhỏ có thể gây ra các hậu quả như khó thở, đau tim, nôn mửa, đau đầu, thay đổi máu, làm rộng tuyến giáp,…
Chỉ cần từ 50–200 mg xyanua hoặc hít phải 0.2% khí xyanua có thể giết chết ngay lập tức một người trưởng thành. Từ thời xa xưa, xyanua được sử dụng làm thuốc độc; nhất là hydro cyanide được chế độ Quốc xã ở Đức dùng để xử tử tập thể trong phòng hơi ngạt trong suốt thời kỳ Holocaust.
Nguồn gốc chất độc xyanua
Xyanua được tìm thấy trong những hợp chất được hình thành từ 2 hay nhiều hóa chất như natri xyanua, kali xyanua,… Nó có thể phản ứng với kim loại và các hợp chất hữu cơ chứa cacbon.
Xyanua có thể được sản sinh ra bởi vi khuẩn, nấm và được tìm thấy trong 1 số thức ăn và thực vật. Ở trong cơ thể người, xyanua có thể kết hợp với 1 số hóa chất hydroxocobalamin để hình thành vitamin B12. Trong các loại thực vật, xyanua có trong quả hạnh, hạt chổi của cây kê, đậu tương, đậu nành, rau chân vịt, măng tre, rễ cây sắn, bột sắn hạt tapioca.
Phần lớn xyanua có trong nước và đất xuất phát từ những quá trình công nghiệp. Nguồn thải chính của xyanua vào trong nước chính là nguồn thải từ quá trình khai thác mỏ, công nghiệp hóa chất hữu cơ hay công việc liên quan đến sắt, thép; đặc biệt là trong công nghiệp luyện thép.
Những nguồn xyanua khác xuất phát từ xe cộ; từ các ngành công nghiệp hóa học, chất đốt từ nhà dân trong thành phố và thuốc trừ sâu có chứa xyanua. Xyanua cũng có trong những bãi chôn lấp có thể làm nhiễm bẩn nguồn nước ngầm.
Xem thêm:: Đặc điểm là gì?
Tính chất hóa học của xyanua
Để hiểu hơn về chất độc xyanua, hãy cùng chúng tôi đi tìm hiểu về tính chất hóa học và cách điều chế nó.
1. Tính chất
Xyanua là muối của hydro cyanide hay acid hydrocyanic (HCN). Phần lớn các muối xyanua thường không tan trong nước, còn nếu tan thì sẽ bị thủy phân thành môi trường kiềm. Xyanua là muối của một axit rất yếu (yếu hơn cả axit cacbonic) nên dễ bị các axit mạnh hơn đẩy ra khỏi dung dịch muối của nó.
Ví dụ: 2NaCN + H2SO4 → Na2SO4 + 2HCN
- Axit cyanhydric và các xyanua bị oxy hóa bởi oxy trong không khí chuyển thành cyanat:
- 2CN− + O2 → 2CNO−
- Dung dịch loãng 1⁄5000 trong 5 tháng HCN sẽ bị phân hủy hết:
- HCN + 2H2O → HCOONH4 (amoni fomat)
- 2HCN + 2H2S + O2 → 2HCNS + 2H2O (axit thiocyanic)
- Các muối xyanua kim loại kiềm bị carbon dioxide trong không khí phân hủy tạo thành HCN:
- 2NaCN + CO2 + H2O → 2HCN + Na2CO3
- Các muối xyanua tan trong nước rất dễ kết hợp cùng các xyanua không tan thành các ion phức. Axit nitric sẽ tác dụng với các chất hữu cơ như axit malic, citric, ancaloit, tanin để tạo nên HCN. Qua đó cũng cho ta biết cách tạo nên các glycoside cyanhydric ở một số thực vật.
- Các aldehyde và đường cũng phá hủy được HCN:
- C6H12O6 + HCN → C7H13O6N
- Trong một số cây cối, thực vật có chứa dẫn xuất hữu cơ của axit cyanhydric như hạnh nhân đắng, nhân quả mận, lá trúc anh đào, rễ sắn, măng tre nứa, nấm, các hạt lá và cành loại đậu phaseolus lunatus. Dầu hạnh nhân đắng có chứa amogdalis C20H27NO11 do tác dụng của men emulsin hay synaptase sẽ bị thủy phân và giải phóng HCN:
- C20H27NO11 + 2H2O → C7H6O + 2C6H12O6 + HCN
- Trong dầu hạnh nhân đắng cứ 1.5 g dầu thì có 0.24 g HCN. Lượng HCN chứa trong khoảng 5-6 hạt hạnh nhân đủ giết chết một em bé. Trong hạt đậu có chất phaseolumatin C10H17NO6 do tác dụng của men phaseosaponin sẽ thủy phân và giải phóng HCN:
- C10H17NO6 + H2O → C6H12O66 + CH3-CO-CH3 + HCN
2. Cách điều chế
Quy trình chính được sử dụng để sản xuất xyanua hay cyanide là quy trình Andrussow, trong đó hydro cyanide ở thể khí được sản xuất từ metan và amoniac với sự có mặt của oxy và chất xúc tác bạch kim.
2CH4 + 3O2 + 2NH3 → 2HCN + 6H2O
Natri cyanide được điều chế bằng cách cho hydro cyanide tác dụng với natri hydroxide:
HCN + NaOH → NaCN + H2O
Sự tồn tại và chuyển hóa của các hợp chất xyanua trong môi trường diễn ra như thế nào?
Xyanua đi vào nước, không khí và đất chính là kết quả của các quá trình tự nhiên và hoạt động công nghiệp của con người.
- Trong môi trường không khí: Xyanua xuất hiện chủ yếu ở dạng khí là hydro cyanide. Một lượng nhỏ xyanua trong không khí khi xuất hiện sẽ có dạng giống như một đám bụi nhỏ. Lượng bụi này sẽ lắng xuống mặt đất và mặt nước, khi mưa và có tuyết rơi thì sẽ giúp loại bỏ đi lượng xyanua có trong không khí. Thời gian bán phân hủy của khí hydro cyanide trong không khí khoảng chừng từ 1 – 3 năm.
- Trong môi trường nước: Phần lớn xyanua ở trên bề mặt nước sẽ hình thành hydro cyanide và bay hơi. Xyanua ở trong nước sẽ chuyển thành những chất bớt độc hại hơn nhờ các vi sinh vật hoặc sẽ hình thành 1 phức chất với kim loại như sắt. Hiện nay, người ta chưa xác định được thời gian bán phân hủy của xyanua trong nước. Thường thì xyanua trong nước không tích tụ lại trong cơ thể của cá.
- Trong môi trường đất: Xyanua có thể hình thành hydro cyanide và bay hơi đi. Xyanua có thể biến đổi thành những hóa chất khác nhờ các vi sinh vật trong đất. Đôi khi, xyanua không bị phân hủy trong đất bởi các vi sinh nhưng nó thường xuyên thấm vào mạch nước ngầm và được tìm ra ở mạch nước ngầm ở dưới 1 vài nền đường. Với sự tập trung 1 lượng lớn, xyanua trở nên độc hại cho những vi sinh vật trong đất.
Về hình thức chuyển hóa, tồn lưu và tác động của xyanua trong cơ thể sinh vật diễn ra như sau:
- Xyanua ngăn cản việc lấy oxy của các tế bào trong cơ thể, làm cho chúng chết đi và ở mức độ cao hơn thì có thể gây chết người nhanh cho do bị ngạt thở.
- Dấu hiệu đặc trưng nhất của cá bị nhiễm xyanua là mang đỏ rực do xyanua tác động lên oxydaza-men chuyển oxy từ máu vào các mô. Nếu có thêm các phức chất đi kèm thì xyanua sẽ bớt độc hơn.
- Xyanua đi vào cơ thể con người khi chúng ta thở trong môi trường có khí hydro cyanide, ăn đồ có chứa xyanua và uống nước có chứa xyanua. Ngoài ra, xyanua còn vào cơ thể người qua da – hình thức này chỉ phổ biến khi con người làm việc trong môi trường có liên quan đến xyanua. Một khi đã đi vào cơ thể người thì chúng sẽ nhanh chóng đi vào máu, chuyển hóa thành thiocyanat ít độc hơn, và đào thải khỏi cơ thể qua đường phân.
- Một số trường hợp xyanua trong cơ thể người lại kết hợp với hydroxocobalamin hình thành nên vitamin B12. Đây là một chất hóa học có chứa xyanua có lợi cho cơ thể người, giúp bạn ngăn ngừa bệnh thiếu máu do thiếu sắt. Liều lượng xyanua được quy định ở mức cho phép trong vitamin B12 để nó không thể trở thành nguồn xyanua và gây hại cho cơ thể.
- Một lượng nhỏ xyanua khi vào cơ thể sẽ bị biến đổi thành carbon dioxide (CO2) và được đào thải khỏi cơ thể khi chúng ta thở. Hầu hết xyanua và các sản phẩm liên quan đến nó sẽ ra khỏi cơ thể người trong vòng 24h sau khi bị nhiễm.
Dấu hiệu nhiễm độc xyanua và cách phát tác
Thông thường, khi tiếp xúc với muối xyanua như natri cyanide thì chúng ta sẽ bị ngộ độc. Thậm chí người bị ngộ độc cũng không hề hay biết việc mình bị nhiễm xyanua. Dưới đây là dấu hiệu nhận biết và cách phát tác chất độc xyanua:
- Giai đoạn 1: Đây là giai đoạn kích động, người bị nhiễm độc sẽ có các dấu hiệu lo lắng, kích động, thở nhanh và lú lẫn.
- Giai đoạn 2: Người bị nhiễm độc sẽ bắt đầu co giật, khó thở, tụt huyết áp và giảm thông khí.
- Giai đoạn 3: Là giai đoạn cuối, người nhiễm độc sẽ bị giảm trương lực cơ và mất phản xạ; bị bị trụy tim mạch, hạ oxy trong máu dẫn đến tử vong.
Cách xử lý khi nhiễm độc xyanua
Ngộ độc chất xyanua hoàn toàn có thể dẫn đến tử vong trong thời gian khoảng 2 giờ đồng hồ nếu không được chữa trị kịp thời. Vì vậy khi phát hiện dấu hiệu của giai đoạn đầu thì cần phải nhanh chóng thực hiện sơ cứu và tiến hành điều trị.
Theo đó, việc cần làm nhất là đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu một cách nhanh nhất. Đồng thời, thực hiện hô hấp nhân tạo nếu thấy nạn nhân khó thở, không thở được.
Sau khi nhập viện, bệnh nhân bị ngộ độc xyanua sẽ được điều trị như sau:
- Rửa dạ dày cho nạn nhân trong vòng 1h để tăng thải độc hoặc cho nạn nhân uống than hoạt tính theo liều lượng 1g/kg.
- Sử dụng thuốc giải độc bao gồm các loại như thuốc hydroxocobalamin, thuốc amyl nitri, thuốc muối nitrite (muối diêm), methylene, thuốc thiosulfate.
- Thở oxy tùy theo mức độ nhiễm độc xyanua.
- Giai đoạn hồi sức cần đặt đường truyền tĩnh mạch cho người bệnh, đảm bảo thông khí bằng mặt nạ oxy hoặc đặt nội khí quản và điều trị triệu chứng giảm huyết áp.
Hy vọng với những chia sẻ trên đây Chamsocxehoi.org đã giúp bạn hiểu được xyanua là gì, có độc không và các thông tin liên quan. Vì xyanua là một chất kịch độc nên bạn cần tránh tiếp xúc dưới mọi hình thức, đối với trường hợp nghi ngộ độc xyanua thì phải cần gọi cấp cứu ngay để bảo vệ tính mạng nạn nhân.
Tôi là Phạm Xuân Thanh – Tôi đã có kinh nghiệm hơn 3 năm review đánh giá về các loại máy móc công nghiệp, thiết bị vệ sinh công nghiệp, cách chăm sóc xe hơi. Tôi hy vọng những kiến thức mà tôi chia sẻ có thể giúp mọi người hiểu rõ hơn về các công dụng, chức năng của các loại thiết bị công nghiệp và các cách chăm sóc xe hơi này.
